The ARCH Project: Archival Research & Cultural Heritage

Το αρχείο φυλάσσεται στην ιταλική πόλη Τσεζένα, στο θέατρο Comandini, όπου βρίσκεται και η έδρα της Socìetas Raffaello Sanzio. Πρόκειται για ένα αρχείο που μαρτυρεί την καλλιτεχνική δραστηριότητα της ομάδας από την ίδρυσή της στις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι σήμερα: εκατοντάδες κιβώτια που κρύβουν μέσα τους την ιστορία του σύγχρονου θεάτρου, σε μορφή σχεδίων, σεναρίων, θεωρητικών κειμένων, αφισών, τετραδίων σκηνοθεσίας, προγραμμάτων, ημερολογίων, αλληλογραφίας, φωτογραφιών, βίντεο και δημοσιευμάτων

Μια μεγάλη διάκριση απέσπασε πρόσφατα το θεατρικό αρχείο της “Socìetas Raffaello Sanzio”, ένα αρχείο με σχέδια, θεατρικά σενάρια, κείμενα, αφίσες, τετράδια σκηνοθεσίας, προγράμματα, ημερολόγια, αλληλογραφία, φωτογραφίες, βίντεο και δημοσιεύματα. Tο αρχείο αυτό, που μαρτυρεί την καλλιτεχνική δραστηριότητα της θεατρικής ομάδας των Claudia Castellucci, Romeo Castellucci και Chiara Guidi, από τις αρχές της δεκαετίας του 1980 μέχρι σήμερα, ανακηρύχθηκε από το Yπουργείο Πολιτισμού της Ιταλίας ως αρχείο «ιδιαιτέρως σημαντικού ιστορικού ενδιαφέροντος».

Η αναγνώριση αυτή ήταν καρπός της εργασίας του Ευρωπαϊκού Ερευνητικού Προγράμματος ARCH: Αρχειακή Έρευνα και Πολιτιστική Κληρονομιά. Το θεατρικό αρχείο της Socìetas Raffaello Sanzio, το οποίο υλοποιείται εδώ και μερικά χρόνια σε συνεργασία με την Claudia Castellucci. Οι εργασίες τεκμηρίωσης πραγματοποιούνται στην Ιταλία, την Ελλάδα και άλλες ευρωπαϊκές χώρες από ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τις πανεπιστημιακούς Έλενα Παπαλεξίου (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου) και Αύρα Ξεπαπαδάκου (Πανεπιστήμιο Κρήτης), υπό την εποπτεία της καθηγήτριας και προέδρου του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Αθηνών, Άννας Ταμπάκη. Στην ομάδα συμμετέχουν εξειδικευμένοι/ες ερευνητές και ερευνήτριες από την Ακαδημία Αθηνών, τα Πανεπιστήμια της Θεσσαλονίκης, της Κρήτης και της Πελοποννήσου, το Χαροκόπειο, το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Stanford University και τη Σορβόννη.

Μιλώντας για τη διαδικασία της ψηφιοποίησης και της οργάνωσης του αρχείου, η κ. Παπαλεξίου κάνει λόγο για μια επίπονη και λεπτομερή διεργασία που υλοποιείται σε συνεργασία με πολλούς φοιτητές, προπτυχιακούς και μεταπτυχιακούς, από την Ελλάδα και απαιτεί πολλά ταξίδια στην Ιταλία. [...] Στα σπάνια και πιο αξιόλογα τεκμήρια του αρχείου της Socìetas Raffaello Sanzio συμπεριλαμβάνει τις πρώτες παραστάσεις του θιάσου από το 1978 ακόμα, πριν δημιουργηθεί ο θίασος με την τελική του ονομασία, τα πρώτα ψήγματα δουλειάς και τις πρώτες ιδέες πάνω σε χειρόγραφο και φυσικά τα πρώτα τετράδια σκηνοθεσίας.

"L’archivio vero e proprio, cioè scientifico, è partito da una proposta generosa da parte di due accademiche greche, Elena Papalexiou e Avra Xepapadakou, che hanno cominciato a digitalizzare e a ordinare tutto. Loro hanno anche cercato e ottenuto il sostegno europeo dell’Archivio, che ha permesso di impiantare un insieme di lavoro piuttosto numeroso. Il fatto che l’Archivio sia in mano loro, dunque collegato alla Grecia, è oltremodo significativo e luminoso".

Il Ministero dei Beni e delle Attività Culturali e del Turismo ha infatti dichiarato l’Archivio della Socìetas Raffaello Sanzio “di interesse storico particolarmente importante”. [...] L’archivio è frutto di un riordino e catalogazione del materiale della compagnia avviato da molti anni – a cura di Claudia Castellucci – e sostenuto dalla Comunità Europea che ha incluso l’Archivio della Socìetas Raffaello Sanzio nel prestigioso ARCH Project: Archival Research and Cultural Heritage.

"Οι φόβοι των παιδιών είναι, στην πραγματικότητα, οι φόβοι του ανθρώπου από την απαρχή του κόσμου: ο φόβος του θανάτου, της εγκατάλειψης, της πείνας… Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο χρειάζομαι την τέχνη του παραμυθιού. Αντιμέτωπα με τον φόβο, τα παιδιά προσέρχονται συνήθως  συνοδευόμενα και καθοδηγούμενα από κάποιον ενήλικο. Μερικές φορές έχω την αίσθηση ότι ο φόβος των ενηλίκων εμποδίζει το παιδί να κάνει αυτό το πρωταρχικό ταξίδι, το τόσο απαραίτητο για να αντιμετωπίσει τη ζωή και το πεπρωμένο".

"Έχω την πεποίθηση ότι το θέατρο έχει ανάγκη τα παιδιά, γιατί μόνο από εκείνα μπορεί να πηδήξει στο κενό που ανοίγει η φαντασία του παιχνιδιού, ελέγχοντας και δοκιμάζοντας τη γλώσσα. Το παιδικό κοινό διαθέτει την ικανότητα να βλέπει και να ακούει εκείνο που δεν είναι εκεί".

Η Chiara Guidi αποτελεί μια πολυσχιδή περίπτωση καλλιτέχνη. Ένα από τα ιδρυτικά μέλη του γνωστού θιάσου Socìetas Raffaello Sanzio –μαζί με τον κορυφαίο Ιταλό σκηνοθέτη Romeo Castellucci και την Claudia Castellucci– η Chiara Guidi έχει αναπτύξει μία δική της μέθοδο στην οποία ερευνά τη σχέση του ήχου της φωνής με τον ήχο των εκφωνούμενων λέξεων.

Στο θέατρο του Καστελούτσι η αφύπνιση του βλέμματος του θεατή μέσω της διαδικασίας της θέασης επιτυγχάνεται με τη νοητική διεργασία του σοκ και της έκπληξης που παράγεται από τη σκηνική εικόνα.

H Chiara Guidi πιστεύει ότι μέσω της δύναμης του ήχου που παράγει η φωνή, οι λέξεις μέσα στο θέατρο μπορούν να δημιουργήσουν έναν χώρο όπου, ακόμη και με κλειστά τα μάτια, ο θεατής έχει την ικανότητα να βλέπει τα χρώματα, τις μορφές και τα αντικείμενα. Αναζητεί τη μουσική και όχι τη σημασία των λέξεων, επειδή στο εσωτερικό τους υπάρχει ήδη μια υπόγεια μουσικότητα, εντός της οποίας η γοητεία της φωνής μπορεί να ξανα-ανακαλύψει, με κάποια καθυστέρηση, ολόκληρο το υπολανθάνον σημασιολογικό περιεχόμενο των λέξεων.

La Soprintendenza Archivistica dell’Emilia-Romagna – organo del MiBACT – ha dichiarato

l’Archivio della compagnia teatrale Raffaello Sanzio “di interesse storico particolarmente importante in quanto la documentazione conservata testimonia l’attività di una delle più importanti realtà del teatro contemporaneo italiano con particolare riferimento al teatro di avanguardia”. [...] Nel frattempo prosegue il lavoro di digitalizzazione previsto dall’ARCH Project a cura delle docenti universitarie Eleni Papalexiou dell’Università del Peloponneso e Avra Xepapadakou dell’Università di Creta, coordinate dalla professoressa Anna Tabaki dell’Università di Atene: grazie a questo programma sono stati finora digitalizzati 134.000 documenti cartacei.