The ARCH Project: Archival Research & Cultural Heritage

L’aspetto più interessante di Toccare il reale. L’arte di Romeo Castellucci (Cronopio Edizioni, 2015, a cura di Piersandra Di Matteo) è che si tratta di un insieme di sguardi, differenti quanto sono differenti gli sguardi dei singoli spettatori al cospetto di una stessa messinscena [...] “Guardando la copertina di un quaderno di regia” – scrive Eleni Papalexiou – “mi sono imbattuta in una frase in greco antico”.

Με εκπληκτικούς, απέριττους, πυρηνικούς ηθοποιούς, με υπερβατικούς φωτισμούς, με άυλα και συνάμα απτά σκηνικά, με άχραντες μουσικές, με την πνοή της πραγματικότητας και με τον ρεαλισμό του ονείρου, [ο Καστελούτσι] πλάθει εικόνες ανεπίληπτου κάλλους, δίνοντας ένα μάθημα τι είναι σύγχρονο θέατρο.

Per toccare il reale: «Si amputa la Storia... Si amputa il Testo, perché il testo è come il dominio della lingua sulla parola». Nel primo saggio, incentrato sull’Orestea, Eleni Papalexiou ritrova «la tomba… luogo simbolico del riposo del Logos» e riconoscimento del corpo. Dai misteri Eleusini, attraverso l’Orestea, fino alla caduta di Alice, è l’intero mondo del linguaggio a essere rovesciato, un crollo necessario a ritrovare la parola anche nella sua dimensione pre-verbale.

Un discorso a parte merita la Socìetas Raffaello Sanzio, con Go down, Moses. I rapporti di Romeo Castellucci con la Grecia risalgono ad alcuni anni fa: il “coup de foudre” era avvenuto nel 2009 con la Divina Commedia, un evento che molti spettatori ricordano come epocale. La compagnia diventa subito oggetto di dibattiti, studi, approfondimenti e nel 2011 torna con il discusso Sul concetto del volto nel Figlio di Dio. Non solo. Il programma di ricerca “Aristeia II” (nell’ambito del National Strategic Reference Framework e co-finanziato dall’Europa, quando non era ancora “matrigna”) è stato vinto nel 2012 dal progetto “ARCH-Archival Research and Cultural Heritage: the Theatre Archive of Socìetas Raffaello Sanzio”.

Ελάτε να κάνουμε φροντιστήριο, να καλύψουμε τα κενά της ύλης και να θέσουμε και όσες ερωτήσεις έχουμε. Μάθημα: Ρομέο Καστελούτσι. Τόπος: Πειραιώς 260. Χρόνος: ένα σφιχτό διήμερο, Κυριακή και Δευτέρα.

Διότι τι ξέρουμε για τον Ιταλό σκηνοθέτη, που από το 1981 φροντίζει να σοκάρει (με την καλή έννοια) το κοινό και να ανατρέπει συνεχώς τις πλαστικές και δραματουργικές συμβάσεις; [...]

Οσο για το αφιέρωμα, που το έχει αναλάβει το Ερευνητικό Πρόγραμμα ARCH-Αριστεία ΙΙ υπό την αιγίδα του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου, είναι πραγματικός θησαυρός.

Παράλληλα με την παράσταση Go down, Moses, το Ερευνητικό Πρόγραμμα ARCH-Αριστεία ΙΙ, σε συνεργασία με το Φεστιβάλ Αθηνών, υπό την αιγίδα του Ιταλικού Μορφωτικού Ινστιτούτου Αθηνών, παρουσιάζει ένα πλούσιο αφιέρωμα στον Ρομέο Καστελούτσι. Στα πλαίσια αυτής της κίνησης η Αύρα Ξεπαπαδάκου, Λέκτωρ Θεατρολογίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και κύρια ερευνήτρια – υπεύθυνη συντονισμού του Προγράμματος και η Βάλια Βράκα Υπεύθυνη Τεκμηρίωσης, μίλησαν στην popaganda με ενθουσιασμό, τόσο για το Πρόγραμμα ARCH-Αριστεία ΙΙ, όσο και για το έργο του Romeo Castellucci, ο οποίος θεσπίζει νέους κανόνες επιχειρώντας να συλλάβει εξ αρχής την εικόνα του κόσμου.

«Ενα από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα του θεάτρου του Ρομέο Καστελούτσι είναι η πρωταρχική σημασία που προσδίδει στον ρόλο του θεατή, προκειμένου να αναδειχθεί η δημιουργική δύναμη του βλέμματος και να ενεργοποιηθεί η διττή ικανότητα του βλέπειν και θεάσθαι» εξηγεί η Ελενα Παπαλεξίου, λέκτωρ του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου, κύρια ερευνήτρια του Προγράμματος ARCH-Αριστεία ΙΙ και συγγραφέας του βιβλίου Οταν ο λόγος μετατρέπεται σε ύλη: Romeo Castellucci / Societas Raffaello Sanzio.

Εικονοκλασία δεν σημαίνει θέατρο ανεικονικό, αλλά αναπαράσταση της εικόνας με διαφορετικό τρόπο. Δεν πρόκειται δηλαδή για ένα "θέατρο εικόνων", αλλά για ένα θέατρο που αναιρεί τις ήδη υπάρχουσες εικόνες, ώστε να αναγεννηθούν καινούργιες, μοναδικές.

Ένας από τους σημαντικότερους σκηνοθέτες του θεάτρου επιστρέφει για τρίτη φορά στο Φεστιβάλ Αθηνών με το έργο Go down, Moses. Σε ένα διάλειμμα από την περιοδεία του μας μίλησε για την παράσταση που θα δούμε στην Αθήνα, τον ρόλο της θρησκείας στο έργο του, τον τρόπο που οι εικόνες στο θέατρο δημιουργούν έναν χώρο σκέψης και στοχασμού και το πόσο λίγοι νέοι καλλιτέχνες ξεχωρίζουν, κάνοντας «λάθη» με ιδιοφυή τρόπο.

Τον Ρομέο Καστελούτσι απασχολεί η εικόνα και η χρήση της, τον απασχολεί ο κατακλυσμός των εικόνων ως ασθένεια της εποχής μας. Αυτό που αναζητά ο Καστελούτσι στο θέατρό του είναι το ανεικονικό στοιχείο. Εν κατακλείδι, τον απασχολεί το τι σημαίνει “βλέπω”.

«H επαφή του κοινού με το θέατρο είναι μια συνάντηση, η οποία πολλές φορές αποδεικνύεται δύσκολη, προκλητική, άλλες φορές δυσάρεστη όσο και αποκαλυπτική. Η επιστήμη προσφέρει στον θεατή τη δυνατότητα να συμφιλιωθεί με ό,τι σε πρώτο επίπεδο τού φαίνεται δυσνόητο ή απρόσιτο, ώστε να αφεθεί στη συνέχεια ελεύθερος από ιδεολογικές ή άλλες προκαταλήψεις. Η γνώση οφείλει να μας απελευθερώνει και να μας καθιστά πιο δεκτικούς στη βίωση μιας θεατρικής εμπειρίας και όχι να μας εγκλωβίζει σε έναν διανοητικό ναρκισσισμό».

Οι καλλιτέχνες σπανιότατα μεριμνούν για τη διατήρηση της μνήμης του έργου τους, καθώς προτεραιότητά τους είναι να δημιουργούν σε παρόντα χρόνο. Η ιδιαιτερότητα των παραστατικών τεχνών είναι ότι δεν καταλείπουν έργα τέχνης ανθεκτικά στο πέρασμα του χρόνου:  η παράσταση, εφήμερη και θνησιγενής από τη φύση της, παράγεται, καταναλώνεται και χάνεται ταυτοχρόνως.